An excellent article by Berthold Hub (though in Spanish) on Antonio Averlino’s Sforzinda appeared not long ago, where Hub attempted to trace through many of the ideas / preceding documents that fed into Averlino’s libro architettonico.
One of those ideas was astrology: for example, Averlino talks about working out the astrologically best date for starting the construction of the Sforza’s (putative) new city: “The best day and time to lay the first stone for the construction of the city will be in this year sixty [i.e. 1460] on April 15, at ten twenty.” [Incidentally, this date (15th April 1460) also arguably gives what I think is a sensible latest date for what I argue to have been Averlino’s first (Francesco Sforza-targeted) writing phase.]
Hub, following his programme of trying to link the virtual world of Sforzinda with the real world, suggests that the real Sforza-court astrologer Averlino (probably) had in mind could have been Battista Piasio (1410-1492).
Yet because so little has been written about him, the question I immediately wanted to answer was:
Who Was Battista Piasio?
As usual, the first place to turn to is Lynn Thorndike’s “History of Magic & Experimental Science” – in this case, though, Piasio merits no more than a page [vol. 4, pp.458-459]. Moreover, Thorndike has relatively little to say about him beyond what appeared in Liron’s “Singularités historiques et littéraires“, 1738, I, pp. 316-318, immediately following a chapter on Simon de Phares. (There were four volumes, Google Books seems to have scans of volumes 2-4 but not of volume 1.)
However, Liron’s account was itself taken entirely from the funeral elegy in Battista Piasio’s honour given by Nicolaus Lucarus / Nicolino Lugaro / Nicolas Lucaro (d. 1511). So rather than just reproduce Liron’s version, I thought it was a more worthwhile exercise to root out the original where that appeared.
The earliest version seems to have been first printed in Paris in 1492 (and, being pre-1501, was hence an incunabulum). It was then added to the end of a larger set of funeral orations entitled “Sermones aurei funebres” supposedly collected together by Gregorius Britannicus (though the writer of the ISTC entry strongly doubts this was true). This book was an early example of the (predominantly French) genre of collections of funeral sermons and orations: it was printed at least six times during the 16th century, which is where Liron found it.
However, because I was unable to find any transcription of this funeral oration at all on the web, I decided to transcribe the original 1492 version as best I could.
Apparatus: where a ‘q3’ [-que] abbreviation appears, I write q[ue]; where a superscript/macron appears, I make my best guess at what the missing letter was e.g. dilige[n]tius; and I have left the line breaks exactly as per the original 1492 incunabulum, hyphenating where words seem to be split over lines. I’ve modernised the f-style ‘s’: and the usual difficulties with ‘f’ versus ‘s’ should be kept in mind.
There are clearly many mistakes in the Latin: but given that this current post is already far too long, I shall endeavour to translate this in a later post. So… more to follow, and hopefully soon. 🙂
[PS: there’s a second copy of the same oration in Spain, available online here.]
“Baptistae Piasii astronomi peritissimi funebris laudatio”
Quam difficile:laboriosumq[ue] negocium susceperim:uiri Magni-
fici desolatissimiq[ue] patres:tum ex rei ipsius conditione:tum ex
dicentis habitu perfacile iudicari potest.Nam cum mecum dilige[n]-
tius cogito quanto splendore orbata:qua[n]tisq[ue] ormamentis:ac de-
liciis spoliata co[m]munis patria sit:ob Baptistam Piasium omnium
gentium:omnium seculorum:omnisq[ue] memoriae:multiplici do-
ctrina:facile principem inuidae mortalitatis uinculo nobis subla-
tum:sequitir ut qui consolator acceleram consolandus ipse sim-
eo nanq[uam] animo erga patriam:alumnosq[ue] eius praesta[n]tissimos sem-
per fui:ut commoda mea ex eorum commodis metirer:nilq[ue] uel
triste:uel laetum eis acciderit: quin id mihi commune existimarim
Hinc itaque lachrymae:hinc suspiria: hinc a profundo pectore er-
rumpentes gemitus:& ( quod omnium maximum est) acerbissi-
mo moerrore consternatus animus:ingenii uim:dicendi copiam
imminuunt:attonitumq[ue]:ac prope allucinantem reddunt. sed cu[m]
dolori succumbere:rationemq[ue] ex arce sua dimouere effoeminati:
ac parum prudentis esse animaduertam: constantiae adminiculo
utendem censui:ut animi perturbatione procul expulsa tantae to-
tius ciuitatis frequentiae:omniumq[ue] ordinum splendori:supremis
deniq[ue] defuncti laudibus saltem pro uirili portione non defuisse
uidear. quem amiciciae uetustas:hominis dignitas:omnium scien-
tiarum cognitio in eo supra hominem effulgens:innumerabiliaq[ue]
in me beneficia adeo commendant:ut uel Pythicam uocem mihi
exoptem:uel Demosthenis grauitatem:uel Ciceronis copiam:no[n]
enim uideo ubi maius orandi argumentum se se mihi offere po-
tuiset: quippe in uno aliquo praeclaram: ac peculiarem scientiae co-
gnitionem reperies:qui autem disciplinas omnes non imbiberit
solum:sed abunde hauserit:uix unum ex plur[i]mis inuenes:in Ba-
ptista uero nostro:cuius memoria[m] lachrymabundus usurpo:an-
aliquid desiderandum esset ex iis quae ue ra bona stioci appellant:
percurrere operae praecium erit:ut unicuiq[ue] uestrum sit exploratisi-
mum tanti uiri iacturam:communemq[ue] calamitatem perpetuo de-
flendam esse:cum praeter uitae integritate[m]: moresq[ue] sanctissimos
uobis cumulatissime cognitos:uirtutum suarum seriem me lauda-
[1v]
tore percaeperitis. Superuacaneum uiri Cremonenses fore exi-
stimaui:patriam : generis claritatem: fortunae largissimas dotes
propinquorum longe lateq[ue] patentes gradus inter magnas uiri
huius laudes commemorare:Quem rerum gestarum numero:*
magnitudi[n[e:gra[n]de aliquod decus iis addidisse potius:q[uam] inde sple[n]do-
ris incrementum accaepisse constat.Illustrauit quidem Baptistam
nostrum Cremo[n]a patria:celeberrimi nominis urbs:ut nostis.Ba-
ptista uero patriam perpetuis immortalibusq[ue] praeconiis cele-
brandam reddidit:ita moribus sapientam per omnes aetatum
gradus coniunxit:Nam cum prima litterarum rudimenta sub la-
cobo Alierio uiro sane integerrimo:atq[ue] doctissimo in oculis pa-
rentum perciperet: magnitudine indolis statim inter aequales
excellens eam de se opinionem excitauit:quam olim Cicero de
se ipso pollicebatur : Sed hic Cicerone maior:Ille nanq[ue] iacta[n]tiae
a puero usq[ue] inhiabat:Hic uero solum Deum a[n]te oculos habens di-
sciplinarum incrementa soli deo accepta referebat: purus ore:
purior animo:Dei qua[m] hominum metuentior: Crescentibus mox
annis eloquantiam auidissime amplexus tantum in ea pro-
fecit:ut qui inter Gra[m]maticos poeticaeq[ue] studiosos emineret etiam
inter postremos oratores haben dus non esset:Caeterum pera-
ctis puericiae studiis cum uaria essent discendi genera:in quibus
egregia cum laude uersari posset triplicem philosophiam subcisi-
uis temporibus ardentissime perdidicit:logicen quae proprietates
uerborum exigit:Physicen quae rerum naturam scrutatur:Ethi-
cen quae animum componit:easq[ue] sub florentissimis praecepto-
ribus hausit:logicen sub Nicolino Cremonensi ordinis heremi-
tarum optimo & sacrae Theologiae professore acerrimo : in phi-
losophia uero praeceptorem habuit Apollinarem offredum o-
mnium sui saeculi doctissimum & Ciuitatis nostrae radiantissimum
sidus:celeberrimiq[ue] nominis apud omnes philosophantium con-
uentus eum supremas Delicias appellantium:ab eodem quoq[ue] be-
ne beateq[ue] uiuendi praecepta didicit Socratis exemplo qui rerum
naturam perscrutatus de moribus coepit differrere:unde philo-
sophia[m] e coelo in terras duxisse primus tradit:sed illo Athe[n]ae Hoc
[2r]
autem Tici[n]ense gymnasium gloriatur : ubi fere in ipso adoloscen-
tiae exitu comuni philosophoru[m] consensu philiosophiae professor
Declaratus e[?]:Medicinae praeterea:Quae humana corpora uel tue-
tur uel i[n]staurat:i[n]signia maximo applausu ibidem meruit Cum il-
lam ab Esculapio euisdem inuentore:uel ab Hippocrate Coo qui
primus Clinicen instituit percepisse uideretur. Sed maioribus
auspiciis profundum pelagus fulcandum erat:generosusq[ue] ani-
mus ad honestiora semper aspirans : mathematicas disciplinas:
numerorum: ac mensurarum rationes:musicosq[ue] concentus per-
cepit:Astronomiam deniq[ue] tanto ardore co[n]quisiuisse fertur:ut
quod pene incredibile est:uelut alter Carthaginensis Augustinus
nullo tradent ingenii sui sollertia pertinaciq[ue] studio percalluerit.
Vunde factum est ut omnium artium quas liberales uocant cogni-
tione instructus non in patra sub silentio diutius esse ualuerit.
Nam Ferarriam ab Illustrissimo Leonello Exte[n]si republicae suae
tunc optime consulenti accitus est:ut publica co[n]ductus stipe quas
secum attulerat preciosas merces philosophandi studiosis impar-
tiretur:sideralemq[ue] scientiam paucissimis tunc cognitam annis
octo publice traderet: tam frequenti auditorio:ut Athlanta ad
quem euis origo refertur:ad lucem rediisse: uel hunc a Memphiti-
cis Astronomis quicquid de motu coeli:astrorumq[ue] diffinitis cursi-
bus per moderata interua ilorum spacia praecipitur: hausisse con-
staret:ex qua si quantum auctoritatus: quantumue splendoris asse-
cutus fuerit :repetere uolueri[?]mus : iocupletissimi testes nobis
erunt Borsius olim Ferrariae Dux Inclytus: Francisus item Sfor-
cia omnium Caesarum famam supergressus una cum Bianca
Coniuge Digna quae mortalitati non esset obnoxia : Testis item
erit Pius Pontifex Maximus : ad quem eius multae extant epi-
stolae : cum Aeneas Siluius adhuc esset: litteratissimorum per-
fugium unicum : qui in Mantuano Amphyctionico Baptistam
nostrum orantem attentissime auidiuit: & de futuris uerissime
differe[n]te[m] ta[n]topere ad miratus est:ut honestissimo salario Ferraria[m]
Borsius: Mediolanu[m] Fra[n]ciscus sforcia:in urbe[m] deniq[ue] pontifex ille
[2v]
diuinus euocare tentauerint:ut qui patriae ornamentum erat: to-
tius Italiae oppida urbesq[ue] nominis fui celebritate co[m]pleret. Quid
plura: Cardinales:ac principes iluustres Mantuae commorantem
magna excellentiq[ue] hominis gloria compulsi ad eum uisendum
uenerandumq[ue] certatim confluxerunt. Pectore igitur indefesso
patauinaq[ue] elloquentia opus esset:in eo meritis laudibus extollen-
do:quem alterum Aristarcum in lineari scientia:in dicendi ar-
te Isocratem In Dialectice Leontinum Gorgiam In Phisice
Aristotelem In Ethice Zenonem: In Arithmetica Pytago-
ram In Musica Platonem In Geometria Archimedem
Syracusium In Astronomia Phtolomeum : Thaletem Mile-
sium: Anaxagoram: atq[ue] Hipparcum extitisse palam est Nam
tota Baptistae nostrae Astronomia erat: in qua solus regnabat uelu-
ti Cicero in iudicis. Quis enim uerius: firmioribusq[ue] rationibus
futura praenunciauit: testantur id eius scripta uenturas per singu-
los annos rerum uicissitudines praesagientia:quibus si caeterorum
iudicia conferantur: caligabunt in sole Apologian eius omitto:
qua Ioannem Sacroboschum:& Gyrardsum Sablonetam Astro-
nomos peritissimos tuetur aduersus imperitum Romanum que[m]
Barbarum in opere suo appellat: non minus acurate: quam subtili-
ter perscripto ad refutandam hominis barbariem:quod propedi-
em lucem accipiet:futurum illius artis studiosissimo cuiq[ue] admini-
culum non mediocre.O.Virum totius nostrae aetatis decus i[n]signe
O.rabidae mortis inaeuitabilem uiolentiam erat profecto uir iste
si unuidam illam atropon uincere fas esset immortaliitate donan-
dus:ne tot praeclarae artes uno eodemq[ue] tempore perirent. Qua[n]-
do autem Cremonenses moestissimi talem uirem secula uel prae-
ferentia:uel futura Dei optimi maximi indulgentia assequent[?]; qua[n]-
do praetor multiplicem doctrinam tot in uno homine congestas
uirtutes contemplabimur; An referam uius prudentiam; an ma-
gnitudinem animi; qua oblatos honores contempst; honestissi-
mas principum conditiones paruifecit; an modestiam:in amplo
patrominio excellentiq[ue] doctrina omnibus notam; Hic potentu[m]
amicus:tenuiorum amicior erat taceo praestitiam aegrotantibus
opem gratuitam:quis ulla un:q[uam] iniuria se uel lacessitum:uel affe-
ctum ab eo expostulauit. Religionem omitto si Baptistam quaere
res in hoc diui Augustini templi orante[m]:uel de rebus diuinis uer-
[3r]
ba facientem:uel familiari colloquio edocentem uidistes. Quis eu
malae mentis in Deum fuisse coarguat; nemo sane. Vidi patres
optimi:uidi inquam multos:plurimos quoq[ue] fuisse a maioribus ac-
cepi summo inge[n]io:atq[ue] doctrina praeditos:de orthodoxa autem
fide perperam sencie[n]tes:ausosq[ue] sanctissimorum uirorum scriptis
foede & immaniter derogare. Hic uero purissimae mentis uir unu[m]
Deum esse praedicabat: sapientem:ac potentissimum. Vunde fit ut
inter caeteros me ipsum excruciem: naturamq[ue] ipsam in cusem
Quae me deliciis meis: Ciuitatem uero nostram fulgentissimo fi-
dere orbauerit. Possum itaq[ue] Hoc in loco Metelli. Verba ad fi-
lios de Scipione uita functo in medium afferre ite Filii:celebrate
exequias nunq[uam] Ciuis Maioris funus uidebitis:& ad Romanos ac-
currite inq[uam] quirites accurrite Quia nostrae ciuitatis Decus & lu-
men extinctum est:Nam si quid Boni in Vita est id habuit:si quid
uero Mali id euitauit. iugete Patres Baptistam sanctitate:& omni
Virtutem Genere Venerabile[m] Claudantur officinae:deserta sint
Gymnasia:Desti tuantur Theatra : Fiat deniq[ue] in urbe iusticium
Publico in tanti uiri moerore:quem tamen non accelerata mors
non uiolenta absumpsit:sed paulatim sensuum:menbrorumq[ue] ui-
gore labefactato irrepsit:anteactae uitae respondens:quam tran-
quillam:ac suauissimam aegit:si tame[n] mortem appellare licet:qua
Baptistae mortalitas:magis finita[m]:q[uam] uita est. Vnum postremo
superest Magnifici Desolatissimiq[ue] patres:Tuq[ue] Helysee quem
moerore consternatum uideo:Francisce: Hieronymeq[ue] nepotes
afflictissimi:ut postq[uam] ab oculis recessit ciuis: pater:auusq[ue] suauissi-
mus plenus honoribus:plenus a[n]nis:integerrimo ad octogessimu[m]
secundum aetatis annum adhuc corpore:non multis lachrymis:
non singultibus assiduis abeuntum prosequamini:ne Coelorum
gaudia:soelicioremq[ue] patriam ei in uidere uideamini : Baptistam
cogitate:euis uestigia ante oculos habete:sinceritatis:ac sanctita-
tis exemplar:uobis omnino persuadentes:qui Coelorum motus
comtemplari non destitit:relicto terrestri domicilio cum superis
aeternam:omniq[ue] molestia carentem uitam agere.
Ne Achariston idest ingratum: sed potius. Euchariston idest gra-
tum Helyseum Piasium experiamini Magnifici Magistratus:Do-
ctores Consultssimi:uosq[ue] humanissimi patres cum frequentissi-
[3v]
mo:celeberrimoq[ue] conspectu uestro supremos cineres Babtiste
sui decoraueritis:Helyseus:filii: agnati:cognatiq[ue] oe[n]s i[m]mortales
agunt gratias habebuntq[ue] perpetuo:relaturi pro tempore sed uti
nam laetiori. Dixi.
Ioannis Cropelli Soncinatis ad lectorem Carmen.
Qui lachrymis oculos: gemituq[ue[ insana fatigas.
Pectora : Baptistae saeuaq[ue] fata gemis.
Heu iuctus pia causa tui est : quippe ille salutis.
Astrorumq[ue] : iacet iusticiaeq[ue] pater.
Nec tamen inuidiam Lachesis facinusq[ue] Mineruae
Pertulit Ausoniae : Caecropiaeq[ue] decus.
Excultaeq[ue] tonans Lugarus praeconia liuguae.
Funeribus iussit hunc superesse suis.
Hic postliminio reuocauit ad aethera:fatis
Fortior:& superum nectar amare dedit
Ergo uagos Coeli qui nouerat ante meatus:
Sidera nunc etiam cum Ioue summa tenet.
Vale Candidissime Lector
Acta Creomane In Frequentissimo Diui Augustini Templo De-
cimo Calen:Febru:Millesimo Quadringentesimo Nonagesimo
secundo